یائسگی یعنی زن دیگر توانایی باروری ندارد و توقف دائمی قاعدگی برای 12 ماه که براثر کاهش قابل توجه ترشح استروژن از تخمدان رخ میدهد.
95% زنان آمریکایی در سنین 44 تا 55 سالگی، با میانگین سنی 51 سال، یائسه میشوند که این عدد در زنان ایرانی 48.5 سال است. حدود 1% از زنان قبل از 40 سالگی یائسه میشوند که به عنوان یائسگی زودرس تشخیص داده میشوند.
علت آن چیست؟
تخمک ها در ابتدا نارس هستند و با افزایش سن تعداد و عملکردشان به طور قابل توجهی کم میشود و گیرنده های سطح آنها به هورمون ها مقاوم میشوند؛ پس هورمون دیگر نمیتواند باعث بلوغ تخمک شود و تخمک گذاری رخ نمیدهد.
عوامل موثر بر یائسگی چیست؟
سن یائسگی فقط تحت تاثیر ژنتیک و سبک زندگی است البته سیگار کشیدن و سوتغذیه هم به مقدار کمتری موثرند. برخلاف تفکر عموم سن شروع پریودی، تعداد تخمک گذاری ها، تعداد بارداری ها، شیردهی، قرص جلوگیری خوراکی، نژاد، وضعیت اقتصادی-اجتماعی، تحصیلات و قد در سن یائسگی موثر نیستند.
عملکرد تخمدان ها در یائسگی چیست؟
تخمدان ها خاموش نمیشوند و حضورشان در یائسگی هم مفید است .
رابطه ی چاقی و یائسگی چیست؟
در کنار تخمدان ها بافت چربی هم هورمون تولید میکند پس در زنان چاق کمتر انتظار داریم علائم یائسگی که ناشی از کمبود هورمون است، دیده شود. از طرفی در افراد چاق احتمال سرطان رحم بیشتر میشود.
تشخیص چگونه است؟
در کنار عدم قاعدگی برای 12 ماه با توجه به علائم فرد و آزمایش FSH سرم که بالاتر از 30-40 mUI/ml باشد، تشخیص قطعی میشود.
علائم یائسگی چیست؟
یائسگی یک اتفاق فیزیولوژیک است ولی علائمی همراه دارد که میتواند روی کیفیت زندگی اثر داشته باشد. کاهش تولید استروژن باعث یکسری علائم سیستمیک مضر میشود که بسیاری از آن ها با تغییر سبک زندگی و دریافت دارو رفع میشوند.
گرگرفتگی: معمولا اولین تظاهر فیزیکیِ کاهش عملکرد تخمدان و نشانه ی بی ثباتی وازوموتور است. به صورت برگشت پذیر و عودکننده، زودگذر در حد کمتر از 3 دقیقه، همراه تعریق و احساس گرم شدن بالاتنه و صورت است که گاها بعد از آن احساس خنکی دارند. البته برای گرگرفتگی اول باید بیماری های تیروئید و صرع و عفونت و گرگرفتگی ناشی از یکسری داروی خاص رد شوند.
ولوو و واژن: چون اپی تلیوم نواحی ژنیتال به استروژن وابسته اند در صورت کمبود استروژن دچار آتروفی میشوند در نتیجه فرد خشکی، خارش، درد در حین نزیکی و ترشحات خونی دارد.
پیشابراه، مثانه و کف لگن: چون اپی تلیوم این نواحی هم به استروژن وابسته اند، فرد دچار بی اختیاری استرسی، تکرر ادرار، احساس تخلیه اورژانسی، افتادگی مثانه یا شلی کف لگن میشود.
پوست و مخاط: خشکی و خارش پوست، کاهش کلاژن و افزایش چین های پوستی، افزایش موهای زائد به مقدار خفیف، خشکی دهان، موی خشک یا کچلی در این افراد دیده میشود.
قلب و عروق: چون یائسگی باعث افزایش کلسترول توتال خون و LDL و کاهش HDL میشود، آنژین و بیماری های کرونر و قلبی عروقی بیشتر میشود.
استخوان و مفاصل: هرساله 1-2% از چگالی استخوان این افراد کم میشود پس کاهش بافت استخوان مثل پوکی استخوان یا شکستگی و درد مفاصل دیده میشود. مصرف کلسیم باعث جلوگیری از پوکی استخوان میشود.
پستان: درد پستان دارند.
تغییرات دوره های پریودی: شروع تغییرات تقریبا از 40 سالگی شروع میشود. این تغییرات شامل طول دوره به صورت افزایش یا کاهش زمان آن و تغییر تعداد دفعات قاعدگی میشود تا زمانی که به طور کامل متوقف شود.
اختلال خواب: افراد در به خواب رفتن مشکل دارند و سریعا هم از خواب بیدار میشوند که از شایع ترین علل اختلال عملکرد روزانه فرد در یائسگی است. این افراد بسیار تحریک پذیرند و در روابط بین فردی شان مشکل دارند.
سایر: کاهش تمرکز، کاهش انرژی و عدم تعادل، تغییرات خلق و خستگی و … .
تغییرات هورمونی: در این دوره تعداد تخمک گذاری کم میشود و هورمون تولید شده ی در پی آن هم کم میشود ولی همزمان سطح سرمی دو هورمون FSH و LH زیاد شده به طوری که وقتی FSH از سطح نرمال 6-10 mUI/ml به 14-24 mUI/ml میرسد، فرد یکسری علائم ناخوشایند را تجربه میکند البته یکسری از زنان این علائم را ندارند و فقط تغییرات آزمایشگاهی دارند.
مدیریت:
رژیم غذایی سالم شامل 30% چربی کمتر و پر از کلسیم، ورزش منظم، حفظ وزن در محدوده ی سلامت، عدم مصرف دخانیات، محدود کردن الکل و کافئین، مراقبت های سلامت منظم، خنک کردن محیط در گرگرفتگی و … همگی باید رعایت شوند. کلسیم را با دستور پزشک مصرف کنند و در آخر بسته به شرایط فرد و با صلاحدید پزشک یکسری افراد دارو دریافت میکنند.
غربالگری:
زنان یائسه نیاز است هر یک تا دوسال ماموگرافی شوند.
هر 4 تا 5 سال پاپ اسمیر شوند.
هر 10 سال کولونوسکوپی شوند.
هر 3 تا 5 سال از نظر قلب و عروق بررسی شوند.
اسکن استخوان انجام دهند.
سالانه مشاوره جهت بیماری های منتقله ی جنسی دریافت کنند مخصوصا اگر رفتار پرخطر جنسی دارند.
قبل از 65 سالگی حداقل یکبار از نظر HIV بررسی شوند.
از نظر افسردگی و سو مصرف الکل و مشکلات روانی-اجتماعی بررسی شوند.
بر علیه هرپس زوستر و آنفولانزا و پنوموک و کزاز واکسن دریافت کنند.
منابع:
رفرنس بکمن فصل 41